Geschiedenis in het Groot

Een onbescheiden-bescheiden lezing


Opkomst van de aarde, gezien vanaf baan om de maan, Apollo 8,
24 december 1968, foto NASA

 

Ik wil in vier bijeenkomsten heel onbescheiden 14 miljard jaar geschiedenis langslopen, van oerknal tot nu. Zijn er patronen te zien, zit er samenhang in die geschiedenis? Lukt het om harde en zachte wetenschap samen te brengen in één verhaal, met de vorming van sterren als “harde” natuurkunde en de moderne globalisatie als “zachte” sociologie?

Anderzijds ben ik zo bescheiden om voorop te stellen dat ik lang niet alles weet, maar genoeg om geïnteresseerden te onderhouden. De taal van de wetenschap en zeker van Big History en zijn Big Bang is Engels, maar ik heb mijn best gedaan om alles in gewoon Nederlands onder woorden te brengen.

Het onderwerp fascineert mij al een paar decennia en ik hoop iets van die fascinatie aan u over te dragen.

Ik wil dit doen op vier dinsdagmiddagen in de huiskamer in het gebouwtje op het Cremerplein in de huiskamer op dinsdagmiddag om 13.00 uur op dinsdag 19/9, 26/9, 3/10 en de laatste keer op 10 oktober.

Je kunt ook een losse lezing volgen.
Om enig idee te hebben over hoeveel mensen er komen en de voorbereidingen daarop aan te kunnen passen, hoop ik dat u zich vooraf aanmeldt: g.kalsbeek-m.metze@kpnmail.nl.

Gijs Kalsbeek



Verslag 
De tweede lezing rond het thema “Big History”
door Gijs van Kalsbeek

Toen ik beloofde een stukje over de tweede lezing van Gijs over de “Big History” te schrijven, wist ik meteen, dat ik niet moest gaan proberen om de bezoekers van de OvertoomseSluis-site in het kort te gaan bijpraten over wat Gijs ons zou vertellen. Dat doe ik dus ook niet.

Ik vertel over mijn verwondering, mijn verbazing.

Ik had weer echt zin om naar het gebouwtje op het Cremerplein te gaan. Net als voor de eerste lezing kwam ik weer met mijn schriftje aanzetten, want schrijven helpt mij goed te luisteren en te begrijpen. De eerste keer zat de keukentafel al aardig vol met geïnteresseerde buurtbewoners, maar nu pasten we nog maar nét om de grote keukentafel. Er waren 8 luisteraars en voor de lezing begon kregen we lekkere appeltaart (waarom Annemiek inmiddels bekend is) en stelde Gijs weer het recordertje in, zodat zijn vrouw – die wegens het oppassen op haar kleinkind niet aanwezig kan zijn – de lezing thuis kan beluisteren.

Gelukkig herhaalde Gijs eerst in het kort de belangrijkste punten van 19 september; die eerste keer vertelde hij ons over de oerknal van 13,8 miljard jaar geleden t/m het ontstaan van ons zonnestelsel, dat zich 4,5 miljard jaar geleden voltrok.

Ik kom meteen bij een van mijn verwonderingen: ik denk in overzichtelijke tijden, maar die manier van denken moest ik – denkend over grote gebeurtenissen als de oerknal, het ontstaan van ons zonnestelsel, het ontstaan van leven – helemaal loslaten. Gijs gaf een mooi overzichtje waarin hij de miljarden jaren, die er nodig waren om te komen tot waar we nu zijn, in een jaarkalender zette. Stel je dus de geschiedenis van het heelal tot nu toe voor als een periode van 12 maanden en dan krijg je het volgende rijtje gebeurtenissen:

  • 1 januari oerknal

  • 1 september ontstaan van zon en aarde

  • 1 oktober ontstaan van leven

  • 1 december ontstaan van meercellig leven

  • 2,5 uur de eerste mensen

  • 30 seconden ontstaan van landbouw

  • 1 seconde Columbus

Mijn tweede verwondering is dat de aarde - 4.500.000.000 jaar geleden - eerst helemaal vloeibaar én héét was. Langzaamaan ontstond er aan de buitenkant een korst. Nog veel later was er miljoenen jaren lang een regen van puin: meteorieten, “gevuld” met water; eigenlijk grote stenige ijsblokken. Door deze puinregen én doordat de aarde afkoelde bleef het water water en raakte het heelal zo goed als leeg. En meteen naar de volgende verbazingwekkende mededeling: in ons aardse perspectief, vinden wij, dat er heel veel water is op onze aardbol. In werkelijkheid ligt dat totaal anders. Gijs gaf een mooie vergelijking: stel je de aarde voor als een voetbal. De aardkorst is dan een laagje van een maar millimeter en het water slechts 1 millimeter!

En dan nog van die door verbazing ingegeven gesprekjes tussendoor over de relatie tussen de ontstaansgeschiedenis van onze aarde en de verhalen in de Bijbel, over het begrip energie én over de ronde vorm, die overal in ons zonnestelsel te zien is en die opvallende uitzondering van de ellipsvormige baan van de aarde om de zon.

Gijs vertelde uitgebreid over het ontstaan van leven. Ik hing aan zijn lippen, maar ga me er niet aan wagen het precies te herhalen. Het ging over dna en mutaties, over black smokers en complexe moleculen, over organische en anorganische stoffen. Ik heb bladzijdes vol met aantekeningen….

En dan weer een verbazing: zuurstof is “gewoon” een afvalproduct. Het gevolg van iets met celletjes in het water, de zon die schijnt, foto-synthese en groene algjes….. Een miljard jaar lang ontsnapt dat afvalproduct en vormt zich tot een ring van zuurstof om de aarde. Er kwamen steeds meer organismen in het water tot er waarschijnlijk een vis was, die een beetje kon lopen op zijn vinnen en het land op kroop. En nog weer veel later werd de aarde bevolkt door vele planten en dieren waaronder de dinosauriërs. Het percentage zuurstof in de lucht was toen veel hoger dan nu, waardoor er zulke enorme beesten konden leven. En dat er ten tijde van de dinosauriërs wel al héle kleine zoogdiertjes leefden, die geen schijn van kans op overleven hadden als ze zich niet erg goed zouden verstoppen voor de dino’s.

En nog weer véél later – 65.000.000 jaar geleden – was er een komeetinslag, waardoor er honderden zomers lang een kilometers hoge stofrand rond de aarde hing, die geen zonlicht doorliet. Alle grote reptielen, die op het land leefden, stierven uit. Tegelijkertijd werd het zeeleven gedecimeerd. Maar die hele kleine zoogdieren, die zich zo lang en zo goed hadden verstopt, hadden nu een kans op overleven, op groei, op nieuwe mutaties.

En daarover gaat Gijs ons de volgende keer vertellen.

Dinsdag 3 oktober ben ik weer in de keuken van het Cremergebouw mét mijn schriftje voor mijn aantekeningen. Ik kijk er naar uit.

Marion Mulder