Kapitalisme, lezing in de huiskamer op dinsdag 5 maart en dinsdag 2 april

Vorig jaar kwamen we in de huiskamer een keer verzeild in een discussie over kapitalisme. Voordat we in een patstelling konden belanden, wat met zulk soort discussies zo snel gebeurt, vroeg Jo heel nuchter wat kapitalisme eigenlijk is, en keek naar mij. Ik wist wel dat we als gepensioneerden allemaal pensioen trekken van maatschappijen die onze pensioenpremies beleggen op de kapitaalmarkt. Zonder het rendement dat dat oplevert hadden die premies veel hoger moeten zijn. Maar veel meer dan dit slimmigheidje wist ik niet over kapitalisme. Ik heb de uitdaging aangenomen om me te verdiepen in de vraag wat kapitalisme is en was verrast hoe boeiend dit onderwerp bleek.

Soms lijkt kapitalisme een natuurverschijnsel zoals de regen, alsof we niet in een democratie leven waarin we het kapitalisme zouden moeten kunnen temmen – of zijn de kapitalistische krachten zo groot dat zelfs de democratie weerloos is? Maar waar zitten die krachten dan en hoe doen ze dat? Zijn het de multinationals? Zit het in het individualisme, liep die culturele trend immers niet gelijk op met de groei van het kapitalisme?

Kijkend op het internet voor een eerste verkenning kwam ik niet verder dan dit kenmerk van kapitalisme: investeren in de verwachting winst te maken en die winst opnieuw investeren. Op zich voor een economische leek als ik al een heel verhelderende formulering. Maar dat het internet niet veel verder kwam dan dit gaf al aan dat het blijkbaar niet eenvoudig is een definitie van kapitalisme te geven. In de bibliotheek trof ik een hele plank boeken aan over kapitalisme. Soms gaven ze niet eens een definitie van kapitalisme, soms waren ze zo antikapitalistisch dat de geharnaste definitie van kapitalisme, als ze die al gaven, niets verhelderde. Andere leken op het eerste gezicht te pro-kapitalistisch of te dik om interessant te zijn. Gelukkig vond ik een behapbaar boek dat het verschijnsel kapitalisme wetenschappelijk en historisch benadert en daarbij verder teruggaat dan de industriële revolutie. Wat ik daarin geleerd heb over kapitalisme, daarover wil ik graag vertellen. Verwacht geen economie les, geen stalen betoog voor of tegen kapitalisme, maar meer een verwonderwandeling door de economische geschiedenis.

Gijs Kalsbeek